Op 22 februari 2024 heeft de Kamer van Volksvertegenwoordigers boek 1 (algemene beginselen) en boek 2 (misdrijven) van het nieuwe Belgische Strafwetboek goedgekeurd. Het nieuwe wetboek zal in werking treden twee jaar na de publicatie ervan in het Belgisch Staatsblad.
Dit wetboek zal het huidige Strafwetboek vervangen, dat dateert uit 1867 en dat door de vele wijzigingen doorheen de jaren een complex geheel was geworden. De wijziging beoogt een grotere leesbaarheid, maar ook een inhoudelijke modernisering en heeft de ambitie om het strafrecht beter te laten aansluiten bij de hedendaagse normen en waarden. De rode draad doorheen de hervormingen is om de tekst van de wet accuraat, eenvoudig en coherent te houden.
Wij vatten de meest ingrijpende wijzigingen die het nieuwe Strafwetboek zal doorvoeren voor u samen.
- Het klassieke onderscheid tussen misdaden, wanbedrijven en overtredingen wordt afgeschaft. In plaats daarvan zal het Strafwetboek voortaan voor elke vorm van strafbaar gedrag de term “misdrijf” hanteren.
- Misdrijven zullen worden bestraft volgens acht sanctieniveaus. De bijzondere misdrijven voorzien niet langer in een eigen minimum- en maximumstraf, maar verwijzen louter naar het toepasselijke bestraffingsniveau. Naast de acht sanctieniveaus voor natuurlijke personen, bepaalt het nieuwe wetboek ook acht sanctieniveaus voor rechtspersonen. Het complexe conversiemechanisme waarbij de straffen voor natuurlijke personen omgerekend moesten worden naar straffen voor rechtspersonen is daardoor niet langer van toepassing.
- Voor de strafbare deelneming maakt het nieuwe Strafwetboek komaf met het (in praktische onbruik geraakte) onderscheid tussen mededaderschap en medeplichtigheid. Voortaan is iedereen deelnemer die wetens en willens op betekenisvolle wijze bijdraagt tot een misdrijf op één van de deelnemingsvormen die de wet opsomt. Elke deelnemer valt onder hetzelfde strafniveau als de hoofddader. Ook wie slechts nuttige, maar geen noodzakelijke hulp bood bij het plegen van het misdrijf en voorheen als medeplichtige een lagere straf riskeerde, zal dus als dader worden bestraft.
- Het toepassingsgebied van de strafbare poging – voorheen gekoppeld aan de onderverdeling tussen misdaden, wanbedrijven en overtredingen – wordt ingrijpend gewijzigd. Het nieuwe Strafwetboek bepaalt dat de poging altijd strafbaar is voor opzettelijke misdrijven. De strafbare poging wordt bestraft met een straf van strafniveau onmiddellijk onder het strafniveau toepasselijk op het voltooide misdrijf.
- Het nieuwe Strafwetboek maakt voortaan een onderscheid tussen de begrippen “verzwarende bestanddelen” en “verzwarende factoren”. De aanwezigheid van verzwarende bestanddelen heeft tot gevolg dat het misdrijf volgens een hoger sanctieniveau wordt bestraft. Daarnaast kan de wet ook voorzien in verzwarende factoren. Dergelijke factoren hebben niet tot gevolg dat de rechter een straf van een hoger sanctieniveau kan opleggen, maar zijn elementen die in rekening gebracht moeten worden bij de keuze van een concrete straf binnen een bepaald sanctieniveau en de zwaarte van die straf. Dit onderscheid werd al geïntroduceerd bij de recente hervorming van het seksueel strafrecht.
- De regels van samenloop ondergaan een aantal ingrijpende wijzigingen. Bij eendaadse samenloop van verschillende misdrijven kan – net als onder het huidige Strafwetboek – enkel de zwaarste straf worden opgelegd, maar kunnen de bijkomende straffen voortaan wél worden gecumuleerd. Voor meerdaadse samenloop kan de hoofdstraf van het zwaarste misdrijf worden verhoogd naar het onmiddellijk hogere niveau. Indien de zwaarste straf tot niveau zeven of acht behoort, is dergelijke verhoging echter niet mogelijk. Ook bij meerdaadse samenloop kunnen de bijkomende straffen gecumuleerd worden. Daarnaast valt het bestraffingsregime van het collectief of voortgezet misdrijf voortaan samen met het regime van de meerdaadse samenloop. Indien verschillende misdrijven door eenheid van opzet als één voortgezet of collectief misdrijf worden beschouwd, zullen de regels van meerdaadse samenloop met andere woorden van toepassing zijn.
- Uit de aangenomen tekst blijkt het afnemende belang van de gevangenisstraf, die terecht als ultimum remedium wordt beschouwd. Wel introduceert het Strafwetboek een aantal nieuwe straffen, zoals “de geldstraf vastgesteld op basis van het verwachte of uit het misdrijf behaalde voordeel” voor natuurlijke en rechtspersonen en de “dienstverleningsstraf ten gunste van de gemeenschap” voor rechtspersonen, als equivalent van de reeds bestaande werkstraf voor natuurlijke personen.
- Ten slotte schrapt de hervorming enkele in onbruik geraakte misdrijven, zoals “het verstoren van de openbare orde in markten of graanhallen” of “het bekendmaken van de namen van mensen die zaken in onderpand geven aan de Berg van Barmhartigheid” en voert ze een aantal nieuwe misdrijven in, waaronder het misdrijf van ecocide. Ecocide behelst het opzettelijk plegen van een illegale handeling die ernstige, grootschalige en langdurige schade aan het milieu veroorzaakt, in de wetenschap dat deze handelingen dergelijke schade toebrengen.
